تجربه‌هایی در آموزش، به‌ویژه آموزش فیزیک | | امیرمسعود پورموسی


کارسوق فیزیک، تابستان ۱۳۸۳، رشت

این کارسوق که نام «سه روز با فیزیک» برای آن برگزیده شد، در روزهای ۲۹ تا ۳۱ مرداد ۱۳۸۳ در مرکز آموزشی میرزاکوچک‌خان رشت و برای حدود ۴۰ نفر از دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان این مدرسه و مدرسه‌ی فرزانگان رشت (که هردو از مدارس سمپاد هستند) برگزار شد.

این نخستین تجربه‌ی من در برنامه‌ریزی و مدیریت و شرکت در یک کارسوق بود. با همراهی دوستان بسیار خوبی که در این کارسوق سخنرانی ارائه دادند، فکر می‌کنم تجربه‌ی بسیار موفقی از آب درآمد.

فهرست سخنرانی‌ها و نام سخنران‌ها

سخنرانی‌هایی که برگزار شد، و نام سخنران‌ها این‌ها بودند:

۱ آشنایی با نسبیت خاص سارا اجتماعی
۲ اندازه‌گیری سرعت صوت در هوا سیدحامد شاکر
۳ تحلیل ابعادی سلمان مهاجر
۴ روش اختلال در حل مسائل فیزیک نیما حمیدی
۵ روش‌های آزمایشگاهی در فیزیک شاهین کاوه
۶ شبکه‌های پیچیده آرمیتا نورمحمد
۷ شناوری و قانون ارشمیدس امیرمسعود پورموسی
۸ علم و شبه‌علم پیام روغنیان
۹ فرکتال‌ها طاها یاسری
۱۰ کشش سطحی رهام رهنمای فرزامی
۱۱ محسبات کوانتومی نیما لشکری
برای دیدن فایل PDF با وضوح بالا روی عکس کلیک کنید.

بعضی از این سخنرانی‌ها کاملاً جنبه‌ی آموزشی داشتند (منظورم این است که مثلاً تکمیل‌کننده یا گسترش‌دهنده‌ی مطالب کتاب‌های درسی بودند)(مثلاً سخنرانی‌های ۱ و ۳ و ۴ و ۵ و ۷ و ۱۰). بعضی دیگر از سخنرانی‌ها خلاء کارهای آزمایشگاهی در آموزش فیزیک را تا حدی جبران می‌کردند (مثل ۲ و ۵ و ۷)، و برخی هم با هدف آشنا کردن دانش‌آموزان با شاخه‌های جدید و هیجان‌انگیز فیزیک برگزار شدند (مثل ۱ و ۶ و ۸ و ۹ و ۱۰ و ۱۱).

چکیده‌ی سخنرانی‌ها

چکیده‌ی هر سخنرانی و اطلاعات مربوط به سخنرانی‌ها را می‌توانید در اینجا ببینید (HTML و PDF و DOC). این اطلاعات به شکل دفترچه‌ای قبل از برگزاری کارسوق به دانش‌آموزان داده شده بود. (البته به خاطر ناهمانگی، متأسفانه دانش‌آموزان مرکز فرزانگان دفترچه را دریافت نکردند.) البته باید توضیح بدهم که این چکیده‌ها بیشتر برای ترغیب دانش‌آموزان به شرکت در برنامه‌ها نوشته شدند و ریز همه‌ی مباحث مطرح شده در سخنرانی‌ها در آن‌ها وجود ندارد.

فایل‌هایی هم از بعضی از سخنرانی‌ها موجود است:
تعادل یک نِی آزمایش ساده‌ای برای نشان دادن مفهوم مرکز جرم (مربوط به سخنرانی ۷)
نمایش لیوان پلاستیکی و سکه‌ها آزمایشی درباره‌ی مرکز جرم، مرکز شناوری، و نیروی ارشمیدس (مربوط به سخنرانی ۷)
محاسبات کوانتومی اسلایدهای مربوط به سخنرانی ۱۱ (به زبان انگلیسی)

کلاس علم و شبه‌علم در فضای باز!، پیام روغنیان در حال آماده کردن وسایل آزمایشگاه فیزیک

راهنمای ارائه‌ی سخنرانی

در دعوت از سخنران‌ها برای ارائه‌ی سخنرانی در این کارسوق نوشته‌ای به آنان داده شد که شامل اطلاعاتی بود از قبیل: هدف از برگزاری کارسوق، شرایط و امکانات مدرسه، جدول زمانی کارها و قالب‌های پیشنهادی برای ارائه‌ی سخنرانی. البته تقریباً همگی سخنران‌ها از دوستان خوبم در دانشکده‌ی فیزیک دانشگاه شریف بودند و بیشتر آن‌ها در این زمینه بسیار باتجربه‌تر از من بودند. این نوشته را می‌توانید در اینجا ببینید.

برنامه‌ریزی زمانی

در این کارسوق بعضی از سخنرانی‌ها به صورت هم‌زمان اجرا می‌شدند تا تعداد دانش‌آموزان شرکت‌کننده در هرکدام نصف شود. در عوض این سخنرانی‌ها دوبار تکرار می‌شدند تا همه‌ی دانش‌آموزان یک بار در آن شرکت کنند. (به جز سخنرانی‌های ۴ و ۷ که یکی برای مقطع راهنمایی و دیگری برای دبیرستان بود.) هیچ کس یادش نیست که ترتیب اجرای سخنرانی‌ها چه بود، زیرا متأسفانه در طول کارسوق این ترتیب چندین بار به خاطر مشکلات اجرایی در آماده کردن سخنرانی‌ها و تخمین‌های اشتباه در زمان اختصاص داده شده به هر سخنرانی تغییر کرد. فکر می‌کنم مهم‌ترین ضعف این کارسوق در همین بی‌نظمی آن بود. جنبه‌ی دیگر بی‌نظمی این بود که دانش‌آموزان برای شرکت در سخنرانی‌ها گروه‌بندی نشده بودند و بدون این که ما نظارتی داشته‌باشیم (که مثلاً در چه پایه‌ای درس می‌خوانند یا آیا پیش‌نیاز لازم برای یک سخنرانی را می‌دانند یا نه) در برنامه‌ها شرکت می‌کردند. خیلی خوب بود که برای همه‌ی دانش‌آموزان شرکت‌کننده کارت شرکت در کارسوق صادر می‌شد و با گروه‌بندی مناسب دانش‌آموزان (مثلاً به ترتیب پایه یا براساس جنسیت) کارایی سخنرانی‌ها افزایش پیدا می‌کرد؛ به عنوان مثال، سخنرانی‌ای که برای دانش‌آموزان سال‌های پایین‌تر اجرا می‌شد می‌توانست کمی به زبان ساده‌تر از آن‌چه که برای سال‌بالایی‌ها اجرا می‌شد باشد.

کلاس تحلیل ابعادی، سلمان مهاجر کلاس تحلیل ابعادی، سلمان مهاجر

گزارش برگزاری کارسوق

یک نوشته هم پیش از برگزاری کارسوق تهیه کردم که در آن توضیح داده شده بود که اصلاً کارسوق یعنی چه، و این که قرار است چنین کارسوقی در رشت برگزار شود؛ چیزی شبیه به گزارشی که مدرسه می‌توانست به مسئول‌های آموزش‌وپرورش بدهد یا به عنوان گزارش برگزاری این کار به آدم‌های ناآشنا ارائه بدهد. هرچند که عملاً تنها استفاده‌ای که از آن شد، زدن آن به روی برد مدرسه در طول برگزاری کارسوق بود. آن را می‌توانید در اینجا ببینید (HTML و PDF).

نظرسنجی از دانش‌آموزان

در پایان کارسوق هم از دانش‌آموزان نظرسنجی کردیم و نظر آن‌ها را درباره‌ی جنبه‌های مختلف هر سخنرانی و نیز کل کارسوق پرسیدیم. این نظرسنجی خیلی با عجله طراحی شد و استفاده‌ی آماری خاصی از آن انجام نگرفت، ولی به هر حال خواندن نظرات بچه‌ها درباره‌ی کارسوق برای ما بسیار روشن‌کننده و البته امیدبخش بود.

سپاس‌گزاری

برگزاری این کارسوق خوب، خاطره‌انگیز، و (امیدوارم) مفید، حاصل تلاش‌های آدم‌های خوب زیادی بود، از جمله:
- همه‌ی دوستان خوبم که سخنرانی ارائه کردند. (به ویژه سلمان مهاجر که مرا از تجربه‌های ارزشمند خود در شیوه‌ی مدیریت کارسوق بهره‌مند کرد.)
- مسئولان محترم و تلاشگر مدرسه که از این کار حمایت کردند، به ویژه مسئولان اجرایی، معاون پژوهشی آقای دائمی، و مدیر مدرسه آقای دیلمی.
- و از همه بیشتر، دانش‌آموزان خوب و دوست‌داشتنی مدرسه‌ی سابق خودم، که در این کارسوق شرکت کردند و انگیزه‌ی اصلی برگزاری چنین برنامه‌ای بودند.

کلاس شناوری و قانون ارشمیدس، امیرمسعود پورموسی کلاس کشش سطحی، رهام رهنمای فرزامی
این صفحه آخرین بار در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۳۸۵ به‌روز شده است.