نوشته‌هایی هست که خواندمشان و حیفم می‌آید که دیگران از حظّ خواندنشان بی‌نصیب بمانند! در این صفحه این طور نوشته‌ها را معرفی می‌کنم؛ به علاوه‌ی شرح کوتاهی برای هر کدام از زبان خودم، و این که به درد چه کسانی می‌خورند.
| فهرست (پیوندهای سریع به درون همین صفحه) |
| مجلهی گاما |
| مجلهی فیزیک |
| مجلهی ساینتیفیک امریکن (Scientific American) |
| مجلهی دانشگر |
| کتاب آیا اینشتین درست می‌گفت؟: آزمون نسبیت عام |
| گاما |
«گاما فصل‌نامه‌ای است به زبان فارسی، درباره‌ی فیزیک. آن چه در گاما منتشر می‌شود بیشتر مقاله‌های آموزشی، در زمینه‌ی تاریخ یا فرهنگ فیزیک، یا درباره‌ی مسائل فیزیک در ایران است و قرار است جنبه‌ی آموزشی و فرهنگی داشته باشد و برای دانشجویان فیزیک یا دانش‌آموختگان فیزیک، یا دست‌کم بخشی از آن‌ها قابل‌استفاده باشد.»
چیزی که خواندید، معرفی مجله از زبان ویراستان آن بود که در آغاز هر شماره‌ی گاما چاپ می‌شود. این مجله در اسفندماه ۱۳۸۲ آغاز به کار کرد. ویراستاران آن (که بخش مهمی از نویسندگان مجله هم محسوب می‌شوند) جمعی از فیزیکدانان فعال ایرانی هستند که بیشترشان در ایران دکترای خود را گرفته‌اند و به عبارتی جزء نسل دوم فیزیکدانان ایرانی محسوب می‌شوند. (نسل اول آن‌هایی هستند که از فرنگ برگشتند و در حدود سال‌های ۱۳۷۰ اولین دوره‌های دکترای فیزیک را در ایران پایه‌گذاری کردند.)
مطالب این مجله به نظر من برای دانشجوی فیزیکی که به فکر گسترش دانش فیزیکی خود و نیز توسعه‌ی جامعه‌ی علمی ایران است جذاب و آموزنده است. در این مجله معمولاً مصاحبه‌هایی با فیزیکدانان مقیم ایران انجام می‌شود که بعضاً حاوی نکات و مسائل مهمی درباره‌ی جامعه‌ی فیزیک ایران است و فکر می‌کنم باعث شده که بحث‌های این‌چنینی میان دانشجویان و استادان فیزیک به شکل جدی‌تری مطرح شده و روی آن‌ها فکر شود.
مقاله‌های آموزشی که بیشترشان در سطح دانشجویان کارشناسی فیزیک هستند، بدنه‌ی اصلی این مجله را تشکیل می‌دهند و انصافاً مقاله‌های بسیار مربوط و قوی‌ای هستند. ولی متأسفانه (که این تأسف به خودم برمی‌گردد، ولی بد نیست که ویراستاران مجله هم بدانند) تا حالا جز یک یا دو مورد، هیچ کدام از مقاله‌های آموزشی گاما را نخوانده‌ام.
| مجلهی فیزیک |
| این مجله که نسبت به گاما خیلی قدیمی‌تر است (اولین شماره‌اش در سال ۱۳۶۱ در آمد) می‌توان گفت مجلهی رسمی انجمن فیزیک ایران محسوب می‌شود و مرکزنشردانشگاهی آن را منتشر می‌کند. قالب این مجله تا حد زیادی مثل مجلهی فیزیکس تودِی (Physics Today) است؛ یک جور مجلهی رنگارنگ پر از خبر و مقاله و داستان تاریخی و غیره. البته بخش زیادی از مطالب آن هم از مجله‌های خارجی (به ویژه همان فیزیکس تودی) ترجمه می‌شود. |
|
| ساینتیفیک امریکن (Scientific American) |
این یک مجلهی فوق‌العاده به زبان انگلیسی است که از سال ۱۸۵۵ میلادی در امریکا چاپ می‌شود، یعنی بیش از صدوپنجاه سال قدمت دارد! ویژگی مهم این مجله این است که مطالب آن به زبان ساده نوشته شده‌اند و همه (حتی دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان هم) می‌توانند آن را بخوانند و از آن لذت ببرند. در این مجله مقاله‌های علمی درباره‌ی موضوعات بسیار متنوع، از نجوم و فیزیک بگیرید تا زیست‌شناسی و حیات وحش، به شیوه‌ی بسیار جذاب و آسان‌فهمی نوشته می‌شود. می‌توان این مجله را برداشت و ساعت‌ها با دیدن عکس‌های زیبای آن (که جزئی از مقاله‌هایش هستند) سرگرم شد.
ترجمه‌ی بعضی از مقاله‌های این مجله گاهی در مجلهی فیزیک (که در بالا معرفی شده است) چاپ می‌شود.
از ویژگی‌های بسیار جالب دیگر این مجله این است که مطالب آن معمولاً بازتابگر آخرین پژوهش‌های علمی در دنیا هستند و نویسندگان مقالات هم از میان برجسته‌ترین دانشمندان مربوط به هر زمینه انتخاب شده‌اند. یادم است کتاب عامه‌فهمی درباره‌ی نسبیت عام می‌خواندم که نویسنده‌اش یکی از صاحب‌نظران برجسته در آن موضوع بود. در آغاز کتاب، نویسنده دلیل علاقه‌مند شدنش را به نظریه‌ی نسبیت عام خواندن مقاله‌ای در سن شانزده‌سالگی در مجلهی ساینتیفیک امریکن درباره‌ی آزمون اصل هم‌ارزی (که یکی از مسائل مهم در نسبیت عام است) ذکر کرده بود.
| دانشگر |
مجلهی دانشگر در نوع خود مجلهی منحصر به فردی در ایران است. دانشگر می‌کوشد تازه‌های دنیای علم را با زبانی ساده و جذاب برای خوانندگانی که تخصصی در کارهای علمی ندارند بیان کند. از این لحاظ تا حدود زیادی شبیه مجلهی ساینتیفیک امریکن است که در همین صفحه معرفی شده است. این مجله هم مانند بیشتر مجله‌های علمی به زبان فارسی پر از ترجمه است، ولی تغییر رویکرد تحسین برانگیزی در آن به سمت مقاله‌های داخلی به چشم می‌خورد؛ یعنی گفت‌وگوهایی با پژوهشگران ایرانی، معرفی مراکز علمی و پژوهشی ایران، گزارش‌های علمی و... در هر شماره بیشتر و بهتر از شماره‌ی قبل می‌شوند.
صفحه آرایی خوب و عکس‌های رنگی و جذاب دانشگر بسیار امیدوارکننده هستند. نکته‌ی بسیار مهم دیگری که شاید به چشم خواننده‌ی عادی نیاید، سعی در حفظ دقت علمی مطالب و دور نگه داشتن مطالب مجله از مطالب نادقیق و شبه‌علم است. هر چند که این موضوع برای مجله‌ای که دکتر رضا منصوری مدیرمسئول آن باشد، خیلی عجیب نیست، ولی پدیده‌ی کمیابی در میان مجله‌های داخلی است.
این مجله برای دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان، و دانشجویان رشته‌های علوم پایه و مهندسی بسیار خواندنی و مفید است. من شخصاً دانشگر را یکی از بهترین گزینه‌ها برای هدیه دادن به یک دانش‌آموز راهنمایی یا دبیرستان می‌دانم.
| آیا اینشتین درست می‌گفت؟: آزمون نسبیت عام |
|
«اینشتین دانشمند معروفی است و نظریه‌ی نسبیت عام او بیش از هر نظریه‌ای به دشوار بودن و فهم‌ناپذیر بودن مشهور است. اما، آیا اینشتین راست می‌گفت؟» «کتاب حاضر درباره‌ی کوشش سخت و بیست‌ساله‌ی دانشمندان جهان برای اثبات و تأیید تجربی نظریه‌ی نسبیت عام است. کلیفورد ویل با نگارش این کتاب به کار بزرگی دست زده است. او در آیا اینشتین درست می‌گفت؟ بی‌آن‌که حتی یک فرمول به کار برده باشد، روایتی بسیار شیوا از آزمودن تجربی نسبیت عام در اختیار خواننده، قرار داده است. بدین شکل، با سبکی کم‌وبیش رمان‌گونه متنی لذت‌بخش پدید آورده است.»
با خواندن این کتاب علاوه بر آشنا شدن با آزمایش‌های مهمّی که منجر به تأیید تجربی نسبیت عام شده‌اند، با برخی از مفاهیم اساسی این نظریه نیز آشنا می‌شوید. نثر این کتاب بسیار روان، ساده، و آموزنده است. این کتاب حتّی می‌تواند درک واضحی از روش علمی در فیزیک به خواننده‌ی عادی ارائه بدهد؛ و معیاری را که فیزیکدانان برای پذیرفتن یا ردّ نظریه‌های فیزیکی به کار می‌برند، به روشنی بیان کند.
خواندن این کتاب برای دانش‌آموزان سال‌های آخر دبیرستان و دانشجوهای کارشناسی، به ویژه در رشته‌ی فیزیک، می‌تواند بسیار مفید - و البته لذت‌بخش- باشد.
نام فصل‌های این کتاب: ۱. پیش‌گفتار ۲. نوزایش نسبیت عام ۳. راه راست به فضازمان خمیده ۴. انحراف نور از خط راست و باریک ۵. پیشروی حضیض تیر: پیروزی یا دردسر؟ ۶. تأخیر زمانی نور: دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است. ۷. آیا ماه مثل زمین می‌افتد؟ ۸. برآمدن و برافتادن نظریه‌ی برَنز-دیکی ۹. آیا ثابت گرانش ثابت است؟ ۱۰. تپ اختر دوتایی: امواج گرانش وجود دارند! ۱۱. آیا شامگاه نیروی پنجم فرا رسیده است؟ ۱۲. مررزهای نسبیت تجربی ۱۳. اخترفیزیک پس از نوزایش: آیا نسبیت عام به درد می‌خورد؟ پیوست: نسبیت خاص: بی هیچ شکی مشخصات کتاب: نویسنده: کلیفورد ام. ویل، مترجم: دکتر احمد شریعتی، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات، سال انتشار: ۱۳۸۳، شابک: ISBN 964-422-482-5. نام کتاب اصلی: Clifford M. Will, Was Einstein Right? Putting General Relativity to the test, 2nd edition, Oxford University Press, 1995.
|
| (کتاب) درس مثنوی، دکتر محمد استعلامی |
| (مقاله) چند جور سکوت داریم؟ مدرسه‌ی اینترنتی تبیان |